1942 Het jaar van de stilte

WO II. Bezetting. National Socialisme. Collaboratie. Verzet. De Nieuwe Orde. Repressie. Zwart - Wit met niet zo heel veel grijs daartussen met als opmaat de Koningskwestie. Allemaal bekende, gevoelige en controversiële materie voor mensen van mijn generatie. Soms generaties lang doorgegeven aan kinderen en kleinkinderen. Bovendien een materie die de naoorlogse politiek in België zwaar beïnvloedde. Het verschijnen van de Volksunie, een aanvankelijk zuivere Amnestie partij, later overgegaan in NVA met een extreem rechtse afslag naar het Vlaams Belang. Het is ons allemaal overbekend al besef ik wel dat het voor de huidige generaties een afgesloten onderwerp is.
Voor jurist/historicus (rector U.A.) Herman Van Goethem (°1958) is dat onderwerp allerminst afgesloten. Zelf afkomstig uit een door en door “zwart nest”, zijn grootvader was de misschien goed bedoelende maar totaal foute oorlogsburgemeester van Burcht. Dus Van Goethem weet perfect waarover hij het heeft. Als hij ooit eens, voorzichtig zijn vader vraagt naar het gedrag van zijn grootvader weigert die het gesprek en weet alleen dat het allemaal “zo’n idealisten waren”.
Idealisten, misschien, maar historicus Van Goethem laat het daar niet bij. De kern is dat, ook in deze recensie, een onderwerp onbesproken blijft: de joden, het plan van de nazi’s tot de liquidatie van het gehele de Jodendom, gewoon omdat zij joden waren (!) . Hoe durf je hier het woord “idealist” te pas brengen?
Onmogelijk dat de overheden van de rauwe werkelijkheid van die razzia’s niet op de hoogte waren, waarom ze dan zo weinig weerwerk hebben geboden? Zelfs kardinaal Van Roey was amper in Joden geïnteresseerd tenzij er mogelijkheid bestond voor bekering tot het ware geloof. Dàt is het onderwerp van dit boek.
1942 betekent voor Van Goethem het keerpunt. Waar de collaborerende overheden tot eind 1942 nog geloofden en hoopten op een compromis-vrede, waarbij zij hoopten, door hun terughoudend (niet-)optreden tijdens de twee eerste oorlogsjaren, in een goede positie te komen om bij de definitieve afrekening aan de goede kant te zitten.
En zo zien we vanaf 1943 een volte face van al die overheden en gedragen zij zich een stuk “moediger” tegenover de nazi bezetter. Gewoon calculatie: hoe kom ik eruit bij de eindafrekening. Opportunisme dus.
Toch is dit niet het eind van het verhaal. IK blijf, zoals zo vaak, met meer vragen dan antwoorden achter.
Bijvoorbeeld: een aantal principiële vragen omtrent hand en spandiensten aan een bezettende mogendheid. Hoever mag men gaan in het eisen van een zelf vergetende (en waarschijnlijk noodlottige) weerstand tegen de bezetter? Anderzijds, is de redenering van de minste schade nog van kracht als het over zoiets gruwelijks gaat als de deportatie van duizenden joden uit uw eigen stad? Anderzijds, kan enige berekening die overheden kwalijk genomen worden? En meteen de vraag aan ieder van ons of wij in gelijke omstandigheden zo moedig zouden zijn om de almachtige bezetter te tarten? Op eigen levensgevaar af? Of enige nuancering in onze beoordeling niet op zijn plaats is? En of het geloof in een Duitse overwinning so wie so een misdrijf is?
Het antwoord van Van Goethem is ondubbelzinnig: er zijn internationale verdragen die dat in tempore non suspecto regelden: geen weerstand tegen de bezetter is de basisidee. Uitvoeren wat hij beveelt. Maar houdt Van Goethem vol, die razzia’s van 1942 konden in hun gruwel niemand ontgaan (het hoofddeel van het boek zijn beschrijvingen van dit gruwelijke gebeuren), waarom hebben zij, en waarom hebben wij, de burgers dat niet belet? Daar komt toch geen mits of maar aan te pas.
IK zat in 1942 in het vijfde leerjaar maar herinner me toch hoe ik binnen onze familie redelijk wat goodwill richting “den Duits” hoorde. Het bombardement van Mortsel (5 april 1943) kwam ook niet van “de Duits”. Ik herinner me dat ’s anderendaags een populaire nazigezinde krant kopte: “Dronken negers bombarderen Mortsel”. Ja…. ga daar maar eens tegenstaan.

Geschreven bij 1942

Een hallucinant, aangrijpend verslag van het jaar 1942 waarin de harde kern van collaborateurs met medewerking van burgemeester Delwaide en zijn vertrouwenspersonen bij de Antwerpse politie actief meewerkte aan de deportatie van de joden in Antwerpen.
Het grijpt aan in vergelijking met zoveel andere verhalen over deze kwestie doordat het concreet gemaakt wordt door te focussen op mensen die opgepakt zijn, telkens met een foto erbij. Beklemmend wanneer je leest hoe men zonder gewetensproblemen kinderen van tien maand op een konvooi zette richting Auschwitz-Birkenau. En hoe een deel van de bevolking in de handen wreef wanneer de huizen van de joden vrijkwamen met hun inboedel. Het boek stemt tot nadenken in deze tijden van polarisatie.

Wat ik goed vind aan dit artikel: goede kwaliteit.

Twee pluspunten: toegankelijk en mooi vormgegeven.

Geschreven bij 1942

zeer toegankelijk en veel nieuwe feiten over WO II

Boeiende stijl, laat zich meeslepend lezen.

Goede kwaliteit, voordelige koop, duurzaam, ik ben enthousiast!

Positieve punten van dit artikel zijn: goede kwaliteit en duurzaam.

Ontluisterend boek. Zou verplichte literatuur moeten worden op school.

Een boek dat in alle opzichten verbaast.