Wij waren erbij Oorlogsherinneringen

‘Door de takken kijkt ze naar de hemel. Daar is de maan en die is vrij…’

Deze zin en zovele andere staan al maanden aangemerkt in dit zo bijzonder indrukwekkende boek vol verhalen van twaalf kinderen die ooggetuigen waren van de Tweede Wereldoorlog.
Zij die zoveel hebben moeten doorstaan, vertellen hun verhaal via Steunpunt Gastsprekers WOII-Heden aan ons die deze zwarte periode in de geschiedenis niet hebben moeten meemaken.
Zij vertellen niet alleen de feiten, gevoel en emotie wordt persoonlijk overgebracht in een klas vol kinderen van toen hun eigen leeftijd.

Zij en al die anderen hebben eraan bijgedragen dat we vandaag, 5 mei, in vrijheid kunnen vieren.
Vrijheid in denken, in zijn, in doen en niet beoordeeld worden op je afkomst of groep is een heel groot goed. Acht schrijvers van De Schrijvers van de Ronde Tafel hebben de uiteenlopende getuigenissen opgetekend en zijn omgeven door originele foto’s en documenten.

‘Het is oorlog, dacht Frits, en in de oorlog heb je slecht en minder slecht. Goed bestaat niet.’

Onderwerpen: onderduiken, interneringskamp Java, verzet, tewerkstelling in Duitsland, overlevenden concentratiekampen, de Hongerwinter, woonoord Schattenberg, zigeunertransport, bombardement Nijmegen, weg uit je thuisland Indonesië, NSB-gezin en een vredesmissie in Libanon.
Stevige onderwerpen, maar helaas bittere realiteit voor ook kinderen. Een realiteit met besluiten en wetten die voor hen werden genomen.
Ook door ouders als je bijv. in een NSB-gezin opgroeide of tot leiders door geloof tot een groep werd aangemerkt die niet deugde. Het laatste onderwerp hoort er ook bij, ook deze militairen dragen bij aan vrijheid middels VN-missies en nemen hun ervaringen levenslang met zich mee.

‘Ik groeide op in een heel gewoon gezin,’ vertelde ze. ‘Maar op een dag begon ik te begrijpen dat mensen mij anders zagen. En anders was niet goed. Anders kreeg de schuld van alles wat niet goed ging.’

Deze verhalen van kínderen(!), zo integer en respectvol opgetekend door deze zeer gewaardeerde schrijvers, maakten op mij zo een indruk dat ik vandaag op de dag van de Vrijheid pas de woorden vind om er iets over te schrijven. Kinderen verdienen een onbezorgde jeugd, een toekomst. Geef verhalen door! Vooral dit boek, een uniek document voor kinderen en volwassenen vanaf 10 jaar. Bijzonder aan te raden om voor te lezen en te bespreking thuis en op school.

Van 30 september tot en met 11 oktober is het weer Kinderboekenweek. Het thema van deze week is En Toen? Tijdens deze week duiken kinderen in boeken die zich in het verleden afspeelden. Er zijn ontzettend veel mooie boeken die de geschiedenis voor kinderen tot leven kunnen wekken! Veel van deze boeken zijn geschreven door Schrijvers van de Ronde Tafel.

Schrijvers van de Ronde Tafel zijn bekende Nederlandse schrijvers van historische jeugdboeken. De schrijvers komen graag bij scholen op bezoek om over hun boeken en over het verleden te vertellen. Meestal schrijven ze in hun eentje een boek, maar zo af en toen nemen ze plaats aan de ronde tafel voor een bijzonder een project.

Ter gelegenheid van het twintigjarig bestaan van het Landelijk Steunpunt Gastsprekers WOII-Heden (een project van Westerbork) verscheen er bij uitgeverij Leopold het boek Wij waren erbij; een prachtig boek vol oorlogsherinneringen.

De twaalf vertellers uit het boek zijn allemaal gastsprekers. Omdat ze op het moment van de oorlog veelal net zo oud waren als de kinderen uit de klas, maken hun verhalen veel indruk. Nu er steeds minder mensen over zijn die kunnen vertellen wat er toen gebeurd is, is het belangrijk dat de verhalen op papier worden gezet. De verhalen mogen niet verloren gaan, we moeten ze blijven vertellen. We kunnen er veel van leren!

En toen... was de druk op haar borst weer terug. Mammie mag niet doodgaan! Dan heeft ze helemaal niets en niemand meer. Toen de oorlog begon, werd pappie onmiddellijk door de Japanners gevangengezet. Mammie en zij moesten voor de veiligheid hun huis verlaten en de Japanners schoten Piet dood, haar teckel en beste vriend. Daarna gingen mammie en zij van het ene adres naar het andere, met steeds minder spullen. Heleen Smit- Scheffener

En toen... begon het luchtalarm ineens weer te loeien. Een nieuwe zwerm vliegtuigen vliegt over en zwaar gedreun klinkt uit de binnenstad. ‘Naar binnen!’ Nel sleurt Pim mee de bakkerswinkel in. Pim ziet de paniek in de ogen van de winkeljuffrouw en de klanten. “Heilige Maria, moeder van God, help ons ’prevelt een dame in bontjas. Pim van Dijk-Bothof

En toen... riep Johannes tegen zijn vader. ‘Zal ik jou eens wat vertellen? Volgende week is het Koninginnedag, en onze Sjaantje mag niet met de rest van haar klas op de praalwagen. Dat heeft de juf zelf gezegd. En weet je waarom niet?’ ‘Johannes, stil..’zegt moeder. Maar Johannes laat zich het zwijgen niet opleggen. ‘Omdat Sjaantje niet meer bij Nederland hoort! Zo zei de juf dat. Ik hoor ook niet meer bij Nederland. En Nonne niet. Zelfs moeder niet. Niemand! En dat komt door jou, met je glimmende stamplaarzen en je zwarte uniform en je vervloekte NSB en je krokodillentranen! Een verrader ben je en een moordenaar en wij moeten eronder lijden.’ Jeanne Diele-Staal (Sjaantje)
https://www.hebban.nl/spot/boeken-met-een-ster/nieuws/wij-waren-erbij

‘Wij waren erbij’ is een zeer bijzonder boek. Het biedt een kijk op de levens van twaalf – in 2019 nog levende – ooggetuigen van de Tweede Wereldoorlog, toen ze zelf kind waren. Acht schrijvers van de Schrijvers van de Ronde Tafel namen de verhalen voor hun rekening, met kinderen vanaf 10 jaar als doelgroep. Het boek is zo een uniek tijdsdocument geworden.

Ook speciaal aan het boek is dat er in elk verhaal foto’s staan van de personages en verschillende situaties. Bijvoorbeeld Co, een dwangarbeider in een Duitse fabriek. Of Heleen die op Midden Java in een Japans kamp zit, of Jeanne met haar broertjes vlak na Dolle Dinsdag. Het zorgt ervoor dat deze verhalen beter beklijven.

Alle facetten van de oorlog komen aan bod: onderduiken, vervolging van joden en zigeuners, kampen en Nederlanders in Nederlands-Indië, verplichte arbeid in Duitsland, hongertochten, politiek foute ouders, wonen in naoorlogs Westerbork, verzet.
Iedere hoofdpersoon is een gastspreker bij Steunpunt Gastsprekers WOII-Heden. Ze vertellen op scholen over hun oorlogsverhaal en wat oorlog kan doen met een persoon. Wat doet het met je als je langdurig je familie moet missen als je ondergedoken bent of als je familie na de oorlog niet meer terugkomt? Is een kind “slecht” als zijn vader een NSB’er is? Wanneer is iemand wel of niet welkom? Daarom is ‘Wij waren erbij’ niet alleen geschikt voor kinderen, maar zeker ook voor volwassenen.

Een buitenbeentje tussen deze verhalen lijkt Erik, een veteraan van de VN-missie in Libanon in de jaren 1980. Toch past ook zijn verhaal goed in deze bundel, want hij heeft eveneens een oorlog meegemaakt waarin hij als militair geen moment rust had. Daarin vindt hij de motivatie om als gastspreker de boodschap over te brengen dat vrede en vrijheid nergens vanzelfsprekend zijn. De inzet van Nederlandse militairen voor een veilige samenleving mag ook niet vergeten worden! 4 mei en Veteranendag moeten we mede daarom eerbiedigen.

Om in de woorden van Dirk Mulder, oud-directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork te spreken: “Daarom kan men alleen maar veel respect en grote bewondering voor de ooggetuigen hebben.”