M. De laatste dagen van Europa

Ik heb het boek M - De laatste dagen van Europa van Antonio Scurati gelezen. Het had een vijfsterrenrecensie in de Volkskrant en werd op dinsdag 18 juli weer genoemd als een van de beste boeken van dit jaar tot nu toe. Het boek is een historische roman over Mussolini in de jaren van 1938 tot 1940, zijn oorlogsplannen en zijn verhouding met Hitler, alles beschreven vanuit verschillende gezichtspunten. Mussolini zelf natuurlijk, de M uit de titel, zijn schoonzoon en minister van buitenlandse zaken Galeazzo Ciano, zijn maîtresse Clara Petacchi en nog een dozijn andere karakters. Ieder fictief hoofdstuk wordt gevolgd door citaten uit echte brieven, dagboeken en documenten om een en ander te staven en illustreren. Het boek is het derde deel in een reeks over Mussolini. De vorige twee delen heb ik niet gelezen, maar dat is volgens de recensie geen probleem.
Het viel me niet mee. Het boek is een vrij schetsmatige invulling van de historische gebeurtenissen van drie jaren. Alles wat er in staat kon ik moeiteloos terugvinden op Wikipedia, vaak nog uitgebreider dan in het boek. In een roman verwacht je interessante karakters. Die zijn er niet. Behalve Mussolini en zijn schoonzoon blijven alle personages plat. Helaas probeert Scurati zijn afkeer en haat voor die twee niet te verbergen. Ze zijn door en door slecht. Dat had hij juist nu even wel moeten doen om ze interessant te maken. Ons oordeel over hun rol in de geschiedenis kunnen wij zelf wel vellen. De lezer zou haast kunnen volstaan met het lezen van de historische documenten na ieder hoofdstuk om tot precies dezelfde oordelen te komen. Het perspectief van de karakters levert niets nieuws op. Het is overduidelijk, Mussolini wordt ondergeschoffeld door zijn vroegere leerling Adolf Hitler, met zijn grotere daadkracht, zijn nog veel grotere haat tegen Joden en Slaven, zijn modernere en veel strakker georganiseerde leger.
Scurati schrijft geestig en filmisch, meldt de recensie. Filmisch? Het boek verloopt zoals een documentaire, maar meer film zag ik niet. Geestigheid heb ik er ook niet in kunnen ontdekken. Het verhaal is loodzwaar, met al die niet deugende fascisten, met een Mussolini die zelfs in zijn verhouding met zijn maîtresse een treurige ploert is, en Ciano, ijdel tot in zijn vezels, die maar een enkel doel heeft, de opvolger van zijn schoonvader worden.
En dan die ondertitel, De laatste dagen van Europa. Europa bestaat nog. Dit is gewichtigdoenerij. Maar de link met Oekraïne, die mogen we natuurlijk niet missen! Helaas, de situatie is helemaal niet vergelijkbaar, anders dan dat het om oorlog gaat en er psychopathische leiders in voorkomen. Ook deze recente oorlog zal trouwens niet het einde van Europa betekenen.
De schrijver had er beter aan gedaan om interessantere hoofdpersonen te kiezen. Die zijn er wel in dit boek. De kwaadaardige militieleider Italo Balbo, die toch geen antisemiet is en die niet per se voor het onvoorwaardelijk steunen van Duitsland is, of zijn vriend Renzo Ravenna, de Joodse maar fascistische burgemeester van Ferrara, die ondanks zijn principes natuurlijk wordt weggewerkt.
Het boek is nu niet meer dan een invuloefening voor mensen die niet veel van deze jaren weten. Lees Fascisme - Oorsprong en Ideologie van Robin te Slaa, en je leert en begrijpt veel meer van een interessant karakter als Mussolini.