Circusnachten

Geschreven bij Circusnachten

In Londen, aan het eind 19e eeuw, doet Jack Walser - Amerikaans journalist - onderzoek naar de ware identiteit van de 1.82 m lange Sophie Fere (in het Engels Fevvers); de gevierde, gevleugelde acrobate in het Circus van Kolonel Kearney. Tijdens een interview vertelt ze hem dat ze een uit het ei geboren zwaan is en in een mandje te vondeling is gelegd voor een bordeel, waar de prostituees haar hebben gevonden en haar liefdevol in het bordeel lieten opgroeien. Hierbij ligt de nadruk op het paradoxale van een elegante zwaan met het boerse accent en gedrag van de grove van Fere.

Walser raakt volledig in vervoering van de mysterieuze Fere, die er lustig op los fabuleert - natuurlijk is het Carter die dat Fere laat doen - en iedereen met de grote vraag achterlaat of ze nu werkelijkheid is, of een verzinsel. Het is vooral haar stem die Walser biologeert.

Incognito volgt Walser Fere naar Sint Petersburg waar hij in het circus als clown optreedt voor de Russische tsaar, danst met een tijgerin en naakt poseert voor een klas chimpansees terwijl een apenstelletje onverstoorbaar ligt te copuleren. De auteur schetst de schimmige lijn tussen het dierlijke en menselijke, en de grens waar deze in elkaar over lijken te gaan. Vooral Sybil, het slimme varken heeft fantastische menselijke trekjes.

Het boek staat bol van allerlei allegorieën; de auteur, met haar excentrieke ideeën, lardeert haar verhalen met metaforen, symbolische beschrijvingen en vergelijkingen om niet-tastbare begrippen te verduidelijken. Op weergaloze wijze maakt ze gebruik van surrealistische beeldtaal - visual language - en het daaraan verwante magisch realisme en expressionisme, met een verrukkelijke verbeeldingskracht. (Iets teveel superlatieven, maar deze passen toch uitstekend bij dit boek?) Een fantastisch spel met de realiteit. De personificatie van de chimpansees in het circus is hier een mooi voorbeeld van.

Het is even wennen aan de extravagante schrijfstijl. Deze is voluptueus, bombastisch en het grenst hier en daar aan het purple proze. De samenhang van de bizarre gebeurtenissen en Feres ontboezemingen winnen in het tweede hoofdstuk al snel aan kracht en dan is er geen ontkomen meer aan het betoverende absurdisme. Vol energie en humor, met een grenzenloze fantasie, worden thema's als genderidentiteit, erotiek, feminisme en machtsverhoudingen in het verhaal verweven. Carter toont zich een uiterst eigenzinnig auteur die, evenals haar personages, lak had aan de geldende conventies en de ingetogen manier van schrijven die de Engelse literatuur in de 20e eeuw eigen was.

Circusnachten is weliswaar een doorlopend verhaal, maar heeft een caleidoscopische structuur door de vele fabelachtige wendingen die voortkomen uit de monoloog van Fere. Opgebouwd uit drie hoofddelen beschrijft het verhaal het vertrek van de circusartiesten vanuit Londen naar Sint-Petersburg, waarna ze hun weg vervolgen naar de koude uitgestrektheid van Siberië.

De duizelingwekkende lijntjes grijpen uiteindelijk steeds weer in elkaar en de vele verschillende personages: de Kolonel, Kapitein, Lizzie, Mignon, Madame Schreck, de Sjamaan, de olifanten, apen, varkens en tijgers etc, maken het lezen tot een adembenemende belevenis. De enthousiasmerende inleiding is uit de pen van Sarah Waters.

Wat rest is de vraag wat er waar is en wat niet. Wat waar is, is dat het een heerlijke leeservaring is om je onder te dompelen in deze lyrische droomwereld, die doorspekt is met verwijzingen en uitspraken van oude meesters, als Shakespeare e.a. 
Een welverdiende keuze dat deze roman wordt opgenomen in de lenteactie 2020 van Schwob.

De Britse journalist en auteur Angela Carter (1940-1992) heeft negen romans, vele korte verhalen, een filmscenario en hoorspelen op haar naam staan. De ziekte kanker werd haar op tweeënvijftigjarige leeftijd fataal.

Geschreven bij Circusnachten

Na Het nichtje van de poppenspeler is dit het tweede boek van Angela Carter dat ik las. De twee hebben overeenkomst met elkaar, je herkent de stijl en de thema’s in beide boeken. Circusnachten past in de categorie overtreffende trap, net een treetje meer dan het prachtige sinistere Het nichtje van de poppenspeler. Deels ligt het aan de omvang, Circusnachten heeft beduidend meer pagina’s, maar belangrijker is het veelomvattende, uitwaaierende verhaal. En vooral is er een flinke portie exotisme dat het verhaal kleur, geur en vaart meegeeft. Het hoofdpersonage Fere, haar echte naam is Sophie,  is een trapeze-artieste met een wel zeer bijzonder uiterlijk; zowel haar verschijning als haar afkomst is extravagant en dat vindt ook journalist Jack Walser. Hij wil haar verhaal optekenen en raakt zo verweven in haar leven dat hij zich aansluit bij het circus. Lizzie is de vrouw die zich ontfermde over het kleine weesmeisje Sophie. Het bordeel is de plek waar Sophie opgroeit.

In drie delen mogen wij genieten van hun lotgevallen, elk deel heeft zijn geografische bestemming. Deel een speelt zich af in Londen, het tweede deel in Petersburg en het laatste in Siberië. Fere is dus een extravagante verschijning, ze heeft vleugels en is reusachtig van gestalte. Terwijl zij Walser haar levensgeschiedenis vertelt komen wij te weten hoe ze ontdekte dat ze vleugels ontwikkelde en probeerde te vliegen. Hierbij is de associatie met Icarus snel gelegd, ook die wilde vliegen, maar was te hoogmoedig en moest het afleggen tegen de hitte van de zon. Met Fere verloopt het anders maar ook zij vreesde het ergste toen haar vleugels het dreigden op te geven bij een van haar eerste vluchten. Bij eerdere pogingen viel ze nog als Lucifer… nadat ze even het zweefgevoel ervaren had.

Het circus trekt voort en allerlei dieren en mensen treden op. Niets is Carter te gek, surrealistische beelden wisselen elkaar af en ze zijn zo beeldend beschreven dat ze niet eens surrealistisch lijken. Een heerlijke reis langs plekken die je in het echt niet eens wilt tegenkomen, maar in fictie zeker wel.

Tijgers, olifanten, een treinreis in Siberië met gevolgen, een varken met voorspellende gaven etc. vullen de een na de andere pagina en tussen al deze dierlijke en clowneske grappen en grollen is wel degelijk een serieus thema aan te wijzen. Fere is een enorm sterke vrouw, niet alleen fysiek, maar mentaal staat ze ook haar ‘mannetje’. Carter gebruikt in haar roman een aantal keren
kariatiden in haar beschrijvingen, dit versterkt het beeld van het hoofdpersonage: Fere als prachtig monumentale persoonlijkheid die haar dierbaren tot steun is. Misschien bedoelde de auteur dat niet zo, maar het beeld past wel bij haar karakter.

Zoals de titel van de recensie al zegt, het verhaal speelt zich af aan het einde van de negentiende eeuw. De klok en de tijd zijn eveneens motieven en passen goed bij het tijdsbeeld. Het is een onrustige tijd, op dat moment is er geen oorlog, men geniet van de vele moderne uitvindingen en er heerst een verwachtingsvolle sfeer. Carter geeft die tijd heel goed weer, ook door een deel van het verhaal in het tsaristisch Rusland af te laten spelen.

Het voorwoord van Sarah Waters las ik achteraf. Soms is het jammer om alvast in een richting gestuurd te worden, maar dit voorwoord is prima vooraf te lezen. Zij roemt Carters schrijfkunst en dicht haar optimisme toe die Groot-Brittannië hard nodig had in de tijd van Margaret Thatcher.
Deze betoverende roman is een indrukwekkende leeservaring, zorgt voor uren leesgenot en doet verlangen naar meer Angela Carter!